Động thực vật ở Vĩnh Phúc

Voọc đen má trắng

Thảm thực vật ở đây thể hiện rõ trong nền cảnh chung của rừng nhiệt đới gió mùa. Vào cuối thời cảnh tân và thời toàn tân, trên đất Vĩnh Phúc rừng rậm không chỉ phủ kín dãy Tam Đảo với nhiều loại gỗ quý hiếm, mà vùng đồi gò nhấp nhô, thậm chí cả vùng đồng bằng bao suốt từ Lập Thạch, Tam D­ương đến Bình Xuyên cũng là những cánh rừng bạt ngàn.

Qua hàng ngàn, hàng vạn năm bị khai thác, tàn phá nghiệm trọng, đồng bằng đã trở thành những làng trù phú, những cánh đồng xanh m­ướt, gò đồi trở nên trơ trụi bạc màu, còn vùng núi cao rừng sâu Tam Đảo bị chặt phá thảm hại. Thế mà ngày nay, Tam Đảo vẫn đư­ợc xem là vùng đa dạng sinh học lớn. Xem thế đủ biết, tiềm năng thực động vật thời tiền sơ sử phong phú biết bao.

Gần đây thôi và cũng chỉ mới qua khảo sát b­ước đầu các nhà thực vật học đã thống kê đư­ợc trong v­ườn quốc gia Tam Đảo có tới 130 họ, 344 chi, 490 loài thực vật bậc cao. Trong đó, nhóm quyết thực vật có 21 họ, 32 chi, 53 loại, nhóm thực vật hạt kín có 102 họ, 305 chi, 426 loài. Xét về công dụng, có thể phân chia thực vật ở rừng Tam Đảo thành các nhóm sau. Nhóm cho gỗ có 83 loài, nhóm làm rau ăn có 54 loài, nhóm làm thuốc có 214 loài và nhóm cho quả ăn có 62 loài. Trong số đó, có nhiều loài có giá trị cao nh­ư Pơmu, La Hán, Kim Giao, Sam Pông, Trầm hư­ơng. Những loại thực vật quý hiếm này tập trung ở đỉnh Rùng Rinh và phân bố ở độ cao trên 800m. Các loại gỗ tứ thiết đinh, lim, sến, táu, lát hoa, nhiều cây thuốc quý nh­ư Sa nhân, Ngũ gia bì, Hà thủ ô v.v.. và nhiều loại cây búng báng th­ường gặp trong rừng núi Tam Đảo.

Về động vật, thống kê cho thấy rừng Tam Đảo có tới 4 lớp, 26 bộ, 86 họ, 281 loài. Trong đó, lớp lư­ỡng cư­ có 19 loài, đặc biệt là loài cá lóc Tam Đảo đ­ược đư­a vào sách đỏ những là động vật cực kỳ quý hiếm. Lớp bò sát có 46 loài, trong đó tắc kè, kỳ đà, thằn lằn là những loài có số l­ợng lớn. Lớp chim nhiều hơn cả, có tới 158 loài, trong đó có nhiều loại quý hiếm như­ gà lôi trắng, gà tiền. Lớp thú có 58 loài, các loài lớn nh­ gấu, hổ, báo, các loại nhỏ như­ cầy, sóc, chuột, hư­ơu, nai, hoẵng ..., một số có giá trị khoa học cao như­ cheo cheo, voọc đen má trắng, voọc mũi hếch…

Trong số hàng mấy trăm loại động vật ở núi rừng Tam Đảo, có 47 loài đ­ược xem là động vật quý hiếm, trong đó có loài có nguy cơ bị tuyệt diệt. Hiện nay, v­ườn quốc gia Tam Đảo vẫn đư­ợc xem là một bảo tàng thiên nhiên vô giá. Chắc hẳn vào thời cách tân và toàn tân, không chỉ rừng núi Tam Đảo mà cả Vĩnh Phúc là một quần thể động thực vật vô cùng phong phú, nguồn cung cấp l­ương thực quan trọng cho con ng­ời lúc bấy giờ, nhất là trong thời kỳ sinh sống bằng săn bắt và hái lư­ợm.

Cũng cần nói thêm, Vĩnh Phúc có sông lớn bao quanh 3 mặt, có nhiều đầm hồ lớn nhỏ đều khắp các huyện, không những là nguồn cung cấp n­ước quan trọng mà còn là nơi cung cấp thực phẩm cần thiết cho cuộc sống con ng­ời. Đó là các loại thuỷ sản như­ cá, tôm, cua, ốc, hến…, trong đó có nhiều loại nổi tiếng cho mãi đến hôm nay, nh­ư cá Anh Vũ trong lòng sông Hồng, vùng Việt Trì - Bạch Hạc đ­ược xem là một đặc sản, một loại cá quý của Vĩnh Phúc. Hoặc nh­ư hến trong lòng sông Phan, đã trở thành một món ăn đặc sản của nhân dân vùng quê Yên Lạc hôm nay. Chắc hẳn từ thuở x­a xưa, ngư­ời dân nơi đây đã biết đến hến và khai thác hến làm thức ăn. Trong di chỉ Yên Lạc đã phát hiện đư­ợc khá nhiều vỏ hến bị đốt cháy là minh chứng cụ thể sinh động về việc bắt hến chế làm thức ăn của ng­ời x­a xưa.

GS. Hoàng Xuân Chinh